5 Şubat'ı 26 Şubat'a bağlayan gece Ermeni silahlı kuvvetlerinin, Rus 366. Motorlu Piyade Alayı'nın da katılımıyla Hocalı şehrini işgal etmesiyle etnik Azerbaycanlılara karşı gerçekleştirilen bir soykırımdır.
Hocalı'nın Ermeni güçleri tarafından ele geçirilmesinin ardından, orada kalan sivil halk tehcir edildi. Bu eylemler örgütlü bir şekilde yürütüldü. Sürgün edilen nüfusun büyük çoğunluğunun Hankendi'de alıkonulması, sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti yetkililerinden buna ilişkin bir emir alındığının açık bir göstergesidir.
Hocalı'da kadınlar da dahil olmak üzere sivillerin yakalanıp rehin alınması, "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti" yetkililerinin Hocalı'daki tüm sivilleri tazminat ödemeden Azerbaycan tarafına iade etmeye hazır oldukları yönündeki açıklamalarıyla açıkça çelişmektedir. Rehinelerin tutulma koşulları son derece yetersizdi ve Hocalı'da gözaltına alınan halka karşı şiddet kullanıldı.
Unutulmayan Acı ve Adalet Mücadelesi: Hocalı
Hocalı halkının malları hukuka aykırı bir şekilde ellerinden alınmış, malları ise Hankendi ve çevresine yerleşen kişiler tarafından gasp edilmiştir. “Dağlık Karabağ” yetkilileri ayrıca, şehri terk eden veya sürgün edilen Hocalı sakinlerine ait evlere el koyma emri çıkararak, başkalarına ait bu tür malların gasp edilmesini de yasallaştırdı. Hocalı'ya düzenlenen saldırıya Bağımsız Devletler Topluluğu'na bağlı 366. Motorlu Piyade Alayı askerleri de katıldı.
Hocalı soykırımı sonucunda 63'ü çocuk, 106'sı kadın, 70'i yaşlı olmak üzere 613 Hocalı sakini öldürüldü. 8 aile tamamen yok edildi, 25 çocuk her iki ebeveynini, 130 çocuk ise ebeveynlerinden birini kaybetti. Düşman kurşunlarıyla 76'sı çocuk 487 kişi yaralandı. 1275 kişi esir alındı. Esir alınanlardan 68'i kadın, 26'sı çocuk 150 kişinin akıbeti ise henüz bilinmiyor.
Azerbaycan'da Hocalı Soykırımı'nın basına yansımasında en çok Azerbaycan Milli Kahramanı Cengiz Mustafayev'in adı anılıyor. Kısa süren askerî gazetecilik kariyerindeki en önemli hizmeti Hocalı'da işlenen vahşeti belgelemesi oldu. Hocalı savunmasına yedi Azerbaycan Milli Kahramanı katıldı. Çatışmada şehit düşen Şöhrat Hasanov, ölümünden sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından "Cesaret Madalyası" ile ödüllendirildi. Azerbaycan'ın Milli Kahramanı Allahverdi Bağırov, Ermeni Albay Vitali Balasyan aracılığıyla üç günde 1.003 Hocalı esirini Ermenilerin elinden kurtardı.
Günümüzde Hocalı Soykırımı'nın tanınması Azerbaycan'ın dış politikasının temel yönlerinden biri olarak belirlenmiştir. Azerbaycan'ın yanı sıra Pakistan ve Sudan da Hocalı'yı tam kapsamlı bir katliam olarak tanıyor. Bu trajedi, Meksika, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Bosna-Hersek, Cibuti, Peru, Honduras, Panama, Ürdün, Romanya ve İskoçya tarafından parlamento düzeyinde soykırım olarak tanındı. Şimdiye kadar 22 ABD eyaleti Hocalı'yı soykırım olarak tanıyan bir belge kabul etti. Bu olay Azerbaycan'da "Hocalı Soykırımı" ve "Hocalı Faciası", diğer ülkelerde ise "Hocalı Katliamı" olarak bilinmektedir. Şu anda bu olaylara herhangi bir şekilde katılanlar kendi vicdanlarından sorumludurlar, ancak zamanı geldiğinde tarihin mahkemesinde hesap vermek zorunda kalacaklardır. Şehitlerimizin kanı yerde kalmayacak.
Azerbaycan devleti, Hocalı gerçeğini dünya toplumuna duyurmak için uzun yıllardır istikrarlı, sistemli ve amaçlı çalışmalar yürütüyor: "Birçok ülke Hocalı soykırımını resmen tanıdı. Haydar Aliyev Vakfı Başkan Yardımcısı Leyla Aliyeva'nın girişimiyle başlatılan "Hocalı'ya Adalet" kampanyası çok başarılı sonuçlar verdi. Bütün bunlar Hocalı'nın dünya kamuoyuna duyurulmasında önemli rol oynadı.
Azerbaycan halkı yüzyıllardır barışsever bir halktır. Milletime karşı işlenen soykırımı tüm insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak değerlendiriyorum. Azerbaycanlı bir kadın ve anne olarak, sadece ülkemde değil, tüm dünyada savaşların son bulmasını, çocukların mutlu bir geleceğe, müreffeh bir hayata, kahkaha dolu bir hayata sahip olmasını diliyorum. İnsanları barış, hakikat ve sevinç dolu bir dünyada mutlu, müreffeh bir yaşam için mücadele etmeye çağırıyorum.
Hocalı
26 Şubat 1992;
Çok sert geldi gelişin,
Yurdumuz birden
feryatlarla doldu.
Bir kişi bile yetişemedi,
Nereye gitsen vatanım Hocalı
kana boğuldu
!
İnlemeler, feryatlar,
Taht yıkıldı,
Göğsü kan oldu,
Gökyüzü toz toprak içinde kaldı.
Vahşiler
insanlığa karşı savaştı,
Topraklar yıllarca kaldı,
Hocalı alçakların!
Ülke birden yasa boğuldu, Kanlı bir soykırım
tarihe yazıldı
O gece ateş tutuştu,
Toprak ve taşlar... Hocalı halkı
zamanın sınavından geçti
Hocalı'ya nasıl sessiz kalırım...
Gözlerimden yaşlar akıyor,
Düşerken,
O çığlığı, o feryadı hatırlıyorum...
Acımı
dağlardan daha ağır,
Kime küstüm,
Kime kızdım Hocalı!?
Evlatları canlarını verdi,
şehit oldu,
Bu toprağın bir adı var,
Azerbaycan, şehitler diyarı!
Kanınızla yoğrulan
toprağımız vatanımız oldu! Kalbimizde sonsuza dek yaşayacak
bir tarih yazdınız .
Yüreğimde kor bir ateş vardı,
dertliydim, yurdumdan uzaktaydım,
Aman Allah'ım,
son nefesimde
gidip Hocalı'yı göreceğim!
Parvana Salmangizi
Oxunub: 69
